Προσκεκλημένοι ομιλητές

Μικροί επιστήμονες;
Από τις «διερευνήσεις», στις επιστημονικές «πρακτικές» και «συνήθειες»

Βασιλική Ζόγκζα
Ομότιμη καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., Πανεπιστήμιο Πατρών

Τα τελευταία 30 χρόνια παρακολουθήσαμε την ανάπτυξη θεωρητικών προβληματισμών και ερευνητικών προγραμμάτων για το τι σημαίνει διδασκαλία και μάθηση των ΦΕ με βάση τη «διερεύνηση» (ΔιΔιΜαΦΕ) σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης σε ένα βαθμό και της προσχολικής. Μαθησιακά περιβάλλοντα σχεδιάστηκαν και αξιολογήθηκαν στο επίπεδο των γνώσεων και των δεξιοτήτων των παιδιών. Σήμερα η «διερεύνηση» φαίνεται να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, σε αυτό της ανάπτυξης επιστημονικών «πρακτικών» και «συνηθειών» σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της αντίληψης των εννοιών της φύσης της επιστήμης. Υπάρχουν αρκετά κοινά σημεία στα δυο αυτά πλαίσια, όπως η διατύπωση ερωτημάτων, ο σχεδιασμός και η διεξαγωγή εμπειρικών ελέγχων, η ανάλυση και η ερμηνεία των αποτελεσμάτων κ.α. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης των «επιστημονικών πρακτικών» δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην ανάγκη εισαγωγής των μαθητών στην κουλτούρα και όχι μόνο στο περιεχόμενο των ΦΕ, δηλαδή στην «επιστήμη ως πρακτική» (“science as practice”) και στην ιδέα ότι οι επιστήμονες είναι μέλη μιας «κοινότητας πρακτικής» (“community of practice”).

Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει. Πόσο νωρίς μπορούμε να ξεκινήσουμε; Πόσοι και ποιοι συγκεκριμένα στόχοι θα μπορούσαν να είναι εφικτοί για τα παιδιά της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας; Στην παρουσίαση αυτή, θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε την έρευνα για το μοντέλο της ΔιΔιΜαΦΕ, ενώ παράλληλα θα αναζητήσουμε συνδέσεις  του μοντέλου αυτού με την ιδέα των «επιστημονικών πρακτικών». Θα συζητήσουμε τη σημασία των δύο προσεγγίσεων και της συνδυαστικής αξιοποίησής τους για την τάξη του νηπιαγωγείου, τους μικρούς μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, επιχειρώντας να ρίξουμε φως σε μία σύγχρονη λογική σχεδιασμού προγραμμάτων διδασκαλίας και μάθησης των ΦΕ.

 —–

Εκπαίδευση εκπαιδευτικών προσχολικής ηλικίας στο διδακτικό σχεδιασμό με στόχο την επαγγελματική τους ανάπτυξη / μάθηση – Το πρόγραμμα STED

Πέτρος Π. Καριώτογλου
Ομότιμος καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

 Τα αίτια για την ελλιπή επιστημονική γνώση των νέων αποδίδονται στη χώρα μας αλλά και διεθνώς, μεταξύ των άλλων, στην αντίστοιχη ελλιπή εκπαίδευση ή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν Φυσικές Επιστήμες (ΦΕ). Σε σχέση με την εκπαίδευση / επιμόρφωση φαίνεται να εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές προσεγγίσεις έναντι άλλων που εστιάζουν στη συνεργασία και κριτική μεταξύ ομοβάθμων, στην εφαρμογή των σχεδίων διδασκαλίας, στον αναστοχασμό μετά τη διδασκαλία. Στα πλαίσια αυτά σχεδιάσαμε, αναπτύξαμε, εφαρμόσαμε και αξιολογήσαμε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης υπηρετούντων εκπαιδευτικών ΦΕ. Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις: στην πρώτη αναπτύχθηκαν τα ερευνητικά και διδακτικά εργαλεία και υλικά. Επιπλέον καταγράφηκαν οι αρχικές απόψεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών που μετείχαν στο πρόγραμμα  και τους παρουσιάστηκαν οι βασικές και σύγχρονες τάσεις της Διδακτικής των ΦΕ. Στη δεύτερη φάση οι εκπαιδευτικοί μελέτησαν και τροποποίησαν μια έτοιμη Διδακτική Μαθησιακή Ακολουθία (ΔΜΑ) (ο κύκλος του νερού στη φύση), την οποία στη συνέχεια εφάρμοσαν στην τάξη τους και αξιολόγησαν. Μετά την εφαρμογή συζήτησαν εκτεταμένα και αναστοχαστικά με την ερευνητική ομάδα για ανατροφοδότηση. Στην τρίτη φάση έγινε ότι στη δεύτερη, αλλά με μια ΔΜΑ την οποία ανέπτυξαν οι εκπαιδευτικοί (Μαγνητικά φαινόμενα), με μικρή βοήθεια των ερευνητών.

Στην ανακοίνωση αυτή θα εστιάσουμε στην κατεύθυνση της Προσχολικής εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα θα παρουσιάσουμε σύντομα τις σχεδιαστικές αρχές του προγράμματος, στοιχεία της εφαρμογής, ενδεικτικά αποτελέσματα και θα συζητήσουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην εφαρμογή και τις δυνατότητες εφαρμογής ενός τέτοιου προγράμματος σε ευρύτερα πλαίσια.

Οι συμμετέχουσες (5 Νηπιαγωγοί) φαίνεται ότι εμπλούτισαν τις πρακτικές τους στις περισσότερες περιπτώσεις και η επιτυχία αυτή αποδίδεται σε ορισμένους παράγοντες όπως π.χ.  ο συμμετοχικός χαρακτήρας της επιμόρφωσης και η συστηματική υποστήριξη και συνεργασία σε ένα πλαίσιο κοινότητας μάθησης.

Οι περισσότερες αλλαγές (εμπλουτισμός πρακτικών) παρατηρήθηκαν στους άξονες που εστιάστηκε η υποστήριξη των εκπαιδευτικών, ενώ σε όλες τις περιπτώσεις οι αλλαγές στην πρακτική συνδεόταν θετικά με τους σκοπούς του προγράμματος.

Τα σημαντικότερα προβλήματα αφορούσαν, μεταξύ των άλλων στη διαχείριση του μεγάλου όγκου των δεδομένων και στην εγκυρότητα της συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων.

—–

Οι Φυσικές Επιστήμες στο Ελληνικό Νηπιαγωγείο, δηλαδή σε έναν χώρο με διακριτή εκπαιδευτική παράδοση και υψηλή παιδαγωγική αυτονομία

Βασίλης Τσελφές
Ομότιμος καθηγητής,  Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η Διδακτική των Φυσικών Επιστημών (ΦΕ) ασχολείται εντατικά, για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, με ζητήματα που αφορούν τη διδασκαλία και τη μάθηση επιστημονικών σχημάτων και πρακτικών στον χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό ενδιαφέρεται για μαθητές και μαθήτριες με ιδιαίτερα γνωστικά χαρακτηριστικά, καθώς και για εκπαιδευτικούς με καλή έως πολύ καλή γενική παιδαγωγική κατάρτιση και εμπειρία, που δραστηριοποιούνται μέσα σε έναν εκπαιδευτικό χώρο με τον δικό του, διακριτό ως προς τη Γενική Εκπαίδευση, εκπαιδευτικό πολιτισμό.

Στην παρουσίαση αυτή θα ασχοληθώ ιδιαίτερα με το χαρακτηριστικό της παιδαγωγικής αυτονομίας, που διατρέχει τον εκπαιδευτικό πολιτισμό και την παράδοση των Ελληνικών Νηπιαγωγείων, προσπαθώντας να διακρίνω τις «πύλες» και τα «εμπόδια» που η αυτονομία αυτή «χτίζει» στον δρόμο υποδοχής των ΦΕ.

Θα θεωρήσω δεδομένο ότι η αυτονομία αυτή φαίνεται να αποτελεί ισχυρό χαρτί στη λειτουργία των Νηπιαγωγείων (για παράδειγμα, φαίνεται ότι τους επέτρεψε να επιβιώσουν με αξιοπρέπεια και μικρές ζημιές μέσα στην τρέχουσα κρίση) και στη βάση αυτή θα επιχειρήσω:

Α. Να παρουσιάσω ένα μοντέλο εκπαιδευτικών πρακτικών, το οποίο εμπνέεται από ένα ευρύτερο μοντέλο επιστημονικών παρεμβατικών πρακτικών, ελπίζοντας ότι θα πετύχω να παρουσιάσω μια ρεαλιστική εικόνα για το πως ένας επαγγελματίας εκπαιδευτικός λειτουργεί αποτελεσματικά στη ρευστή καθημερινότητα του Νηπιαγωγείου.

Β. Στηριγμένος σε αυτή την πρώτη εικόνα θα παρουσιάσω τα αποτελέσματα μιας μελέτης περίπτωσης που ξεδιαλύνει νομίζω αρκετά το τοπίο που περιμένει κάποιον ειδικό της Διδακτικής των ΦΕ όταν θα επιχειρήσει να παρέμβει στον χώρο των Ελληνικών, τουλάχιστον, Νηπιαγωγείων.

Θα σχολιάσω τέλος μερικές προσπάθειες από αυτού του τύπου τις παρεμβάσεις με βάση την υπόθεση ότι είναι ίσως ευκολότερο σε μια πειθαρχία όπως η Διδακτική των ΦΕ να προσαρμοστεί σε μια επιτυχημένη εκπαιδευτική παράδοση από το να επιχειρήσει να τη φέρει στα μέτρα των δικών της προσδοκιών.